Fungsi Laluan Pejalan Kaki – Tahukah anda bahawa purata lebih 500 pejalan kaki maut setiap tahun di jalan raya Malaysia? Walaupun kelihatan mudah dan sering diabaikan, laluan pejalan kaki memainkan peranan yang sangat kritikal dalam memastikan keselamatan pengguna jalan, terutamanya golongan rentan seperti kanak-kanak, warga emas, dan OKU.
Laluan pejalan kaki bukan sekadar ruang berjalan, malah ia adalah komponen penting dalam reka bentuk bandar yang selamat, lestari, dan mesra alam.
Ia membantu mengasingkan aliran manusia daripada kenderaan, mengurangkan risiko kemalangan, serta menyokong gaya hidup aktif dan sihat.
Dalam artikel ini, Hargaminyakhitam.my akan terangkan secara lengkap fungsi sebenar laluan pejalan kaki, jenis-jenisnya, ciri reka bentuk yang berkesan, serta bagaimana ia menyumbang kepada perancangan bandar moden di Malaysia. Kami juga akan kupas inisiatif dan undang-undang terkini, serta projek-projek tempatan yang boleh dijadikan contoh terbaik.
Apa Itu Laluan Pejalan Kaki?
Laluan pejalan kaki merujuk kepada ruang fizikal yang disediakan secara khusus untuk kegunaan orang berjalan kaki. Ia biasanya dibina bersebelahan jalan raya, di tengah bandar, atau di kawasan luar bandar bagi memudahkan dan melindungi pergerakan pejalan kaki daripada aliran trafik bermotor.
Di Malaysia, laluan ini termasuk kaki lima, lintasan zebra, jejantas, dan terowong pejalan kaki semuanya bertujuan meningkatkan keselamatan dan kemudahan untuk semua pengguna jalan.
Peranan laluan pejalan kaki tidak boleh dipandang ringan, terutamanya dalam era perbandaran pesat di mana interaksi antara manusia dan kenderaan semakin padat.
Laluan ini berfungsi sebagai elemen pemisah antara ruang kenderaan dan pengguna bukan bermotor. Ia juga menyumbang kepada persekitaran bandar yang lebih mesra manusia, menyokong mobiliti inklusif dan gaya hidup sihat.
Malah, di bawah beberapa piawaian seperti yang ditetapkan oleh Jabatan Kerja Raya (JKR) atau pihak berkuasa tempatan (PBT), laluan pejalan kaki perlu mematuhi spesifikasi dari segi lebar, permukaan, pencahayaan, dan aksesibiliti untuk OKU.
Dalam sesetengah kawasan tumpuan awam seperti sekolah, hospital dan stesen pengangkutan awam, laluan pejalan kaki adalah satu keperluan wajib dari segi undang-undang dan keselamatan.
Fungsi dan Kegunaannya
Laluan pejalan kaki mempunyai pelbagai fungsi utama yang menjadikannya elemen penting dalam pembangunan infrastruktur sesebuah bandar atau pekan:
- Keselamatan Pejalan Kaki: Fungsi utama laluan ini adalah untuk menyediakan ruang selamat bagi pejalan kaki, melindungi mereka daripada dilanggar kenderaan. Statistik menunjukkan bahawa penggunaan laluan pejalan kaki dapat mengurangkan risiko kemalangan melibatkan pejalan kaki dengan ketara.
- Mengasingkan Aliran Trafik dan Manusia: Laluan pejalan kaki membantu mengekalkan kelancaran trafik dengan mengasingkan pengguna jalan yang bergerak perlahan (pejalan kaki) daripada kenderaan bermotor.
- Menyokong Mobiliti Inklusif: Laluan ini membolehkan warga emas, OKU, dan pengguna kerusi roda bergerak dengan lebih bebas, terutama jika dilengkapi dengan tactile paving dan ramp.
- Meningkatkan Kesihatan dan Kelestarian Alam Sekitar: Menggalakkan berjalan kaki dapat mengurangkan kebergantungan terhadap kenderaan bermotor, sekaligus menyumbang kepada pengurangan pelepasan karbon dan kesesakan lalu lintas.
- Faktor Ekonomi dan Estetika: Laluan pejalan kaki yang selesa dan menarik juga meningkatkan daya tarikan sesuatu kawasan baik dari segi nilai hartanah mahupun pelancongan.
Jenis Laluan Pejalan Kaki di Malaysia
Di Malaysia, terdapat pelbagai jenis laluan pejalan kaki yang dibina berdasarkan keperluan lokasi, kadar trafik, dan tahap keselamatan yang dikehendaki. Berikut adalah antara jenis yang paling lazim ditemui:
1. Lintasan Zebra
Lintasan zebra merujuk kepada garisan putih selari yang dicat melintang di atas permukaan jalan, menandakan tempat yang sah dan selamat untuk pejalan kaki melintas. Kenderaan diwajibkan berhenti apabila pejalan kaki melintasi lintasan ini, walaupun tiada lampu isyarat.
Namun begitu, kesedaran pengguna jalan raya di Malaysia mengenai keutamaan lintasan zebra masih rendah, menyebabkan penggunaannya tidak seefektif di negara-negara maju. Oleh itu, pendidikan dan penguatkuasaan undang-undang amat penting bagi memastikan keberkesanannya.
2. Lintasan Berisyarat
Lintasan ini dilengkapi dengan lampu isyarat khas yang mengawal pergerakan pejalan kaki dan kenderaan. Biasanya ditemui di persimpangan utama atau kawasan berisiko tinggi seperti sekolah dan hospital. Lampu berisyarat memberikan masa tertentu untuk pejalan kaki menyeberang dengan selamat.
Sistem ini lebih efektif dari segi kawalan trafik kerana pergerakan kenderaan diselaraskan secara automatik dengan pergerakan pejalan kaki.
3. Jejantas dan Terowong Pejalan Kaki
Bagi laluan yang merentasi jalan utama berbilang lorong atau lebuh raya, jejantas dan terowong digunakan bagi membolehkan pejalan kaki melintas tanpa perlu bersentuhan langsung dengan aliran trafik.
Walaupun lebih selamat, cabaran utamanya adalah dari segi aksesibiliti, kebersihan dan pencahayaan yang sering menjadi aduan umum pengguna.
Kegagalan penyelenggaraan kemudahan ini boleh menyebabkan pengguna enggan menggunakannya dan memilih untuk melintas jalan secara berbahaya.
4. Laluan Berbumbung (Five-Foot Way)
Kaki lima berbumbung merupakan sebahagian daripada warisan seni bina di Malaysia, terutama di kawasan warisan seperti George Town dan Melaka. Ia menyediakan ruang teduh bagi pejalan kaki di hadapan premis perniagaan, sambil mengekalkan perlindungan daripada hujan dan panas matahari.
Namun begitu, isu halangan seperti barangan jualan atau parkir motosikal sering menjejaskan fungsi laluan ini. Penguatkuasaan perlu diperkemaskan supaya ia kekal mesra pejalan kaki.
Kelebihan Laluan Pejalan Kaki
Laluan pejalan kaki bukan sahaja memberikan kemudahan kepada pengguna jalan, malah menyumbang kepada pelbagai manfaat dari segi keselamatan, sosial, kesihatan, ekonomi, dan alam sekitar. Berikut ialah kelebihan utama yang perlu diberi perhatian:
1. Meningkatkan Keselamatan Pengguna Jalan
Dengan menyediakan laluan khas untuk pejalan kaki, risiko kemalangan melibatkan kenderaan dan orang awam dapat dikurangkan dengan ketara. Pejalan kaki tidak lagi perlu berjalan di bahu jalan atau melintas sesuka hati, sekali gus mengelakkan situasi berbahaya.
Kawasan berisiko tinggi seperti sekolah, hospital, dan pasar malam sangat memerlukan laluan yang jelas dan selamat agar tidak berlaku insiden tidak diingini.
2. Meningkatkan Kualiti Hidup Penduduk Bandar
Laluan pejalan kaki yang selesa dan mesra pengguna menggalakkan lebih ramai orang berjalan kaki untuk urusan harian seperti ke kedai, sekolah, atau stesen pengangkutan awam. Ini bukan sahaja menjimatkan kos bahan api, malah mengurangkan tekanan trafik dan pencemaran udara.
Lebih banyak berjalan kaki juga membawa kepada peningkatan kesihatan awam dari segi jantung, sendi, dan tahap kecergasan fizikal.
3. Menggalakkan Pembangunan Bandar Lestari
Dalam konteks perancangan bandar moden, laluan pejalan kaki merupakan komponen penting dalam mewujudkan persekitaran bandar yang mampan dan rendah karbon. Apabila lebih ramai memilih berjalan berbanding memandu, pelepasan gas rumah hijau dapat dikurangkan.
Bandar yang memberi keutamaan kepada pejalan kaki biasanya mempunyai kadar kepuasan hidup penduduk yang lebih tinggi, seperti yang diamalkan di negara maju seperti Jepun dan Belanda.
4. Memberi Impak Positif kepada Ekonomi Tempatan
Laluan pejalan kaki yang strategik dan menarik akan menggalakkan aktiviti ekonomi setempat.
Premis perniagaan di kawasan yang mudah diakses oleh pejalan kaki seperti kafe, pasar dan kedai runcit lazimnya menerima lebih banyak pelanggan kerana lalu lintas manusia yang tinggi.
Dalam jangka panjang, ini turut meningkatkan nilai hartanah dan pelaburan di kawasan berkenaan.
5. Estetika dan Identiti Bandar
Laluan pejalan kaki juga boleh dijadikan elemen rekabentuk bandar yang menarik. Dengan landskap hijau, tempat duduk, pencahayaan moden dan elemen seni, ia boleh menjadi tarikan visual serta menambah nilai budaya dan identiti sesuatu kawasan.
Contohnya, laluan seperti Saloma Link bukan sahaja berfungsi sebagai penghubung, tetapi juga menjadi ikon seni bina di Kuala Lumpur.
Reka Bentuk Laluan Pejalan Kaki Yang Efektif
Reka bentuk laluan pejalan kaki memainkan peranan penting dalam memastikan keselamatan, keselesaan dan kebolehgunaan oleh semua golongan masyarakat.
Sebuah laluan yang direka dengan baik bukan sahaja memudahkan pergerakan, tetapi juga menyumbang kepada imej bandar yang terancang dan mesra pengguna.
Berikut ialah beberapa ciri reka bentuk yang perlu diambil kira:
1. Lebar Minimum Yang Mencukupi
Standard umum di Malaysia mencadangkan lebar minimum sekurang-kurangnya 1.5 meter untuk laluan satu arah, dan 2.4 meter untuk laluan dua hala.
Ini bagi membolehkan dua individu berjalan bertentangan arah tanpa halangan. Laluan di kawasan tumpuan seperti sekolah atau stesen pengangkutan awam mungkin memerlukan lebar yang lebih besar.
2. Permukaan Anti-Gelincir
Permukaan laluan perlu tahan lasak dan tidak licin, terutama semasa hujan. Bahan seperti konkrit kasar atau jubin bertekstur sesuai digunakan untuk mencegah kejadian tergelincir yang boleh menyebabkan kecederaan.
3. Jalur Kuning Tactile Paving
Laluan yang mesra OKU perlu dilengkapi dengan jalur kuning bertakuk (tactile paving) untuk membantu individu cacat penglihatan mengesan haluan mereka.
Jalur ini harus dipasang di laluan utama, di hadapan lintasan jalan, dan pada kawasan berhenti seperti stesen bas atau jejantas.
4. Ramps dan Cerun Mesra Kerusi Roda
Bagi memastikan aksesibiliti sejagat, setiap laluan perlu mempunyai cerun landai di bahagian simpang atau pintu masuk bangunan. Ia membantu pengguna kerusi roda, ibu mengandung, atau warga emas untuk bergerak dengan selesa.
5. Pencahayaan dan Pengudaraan Yang Baik
Laluan pejalan kaki yang terang dengan lampu jalan yang mencukupi meningkatkan tahap keselamatan pada waktu malam dan mengurangkan risiko jenayah. Di kawasan tertutup seperti terowong atau laluan berbumbung, pengudaraan juga perlu diambil kira.
6. Halangan Fizikal dan Kebersihan
Tiang, papan tanda, atau objek pegun tidak seharusnya menghalang aliran laluan. Laluan perlu sentiasa dibersihkan daripada sampah, air bertakung atau objek mengganggu. Penguatkuasaan perlu dijalankan bagi mengelak pencerobohan seperti parkir motosikal di atas laluan pejalan kaki.
7. Elemen Landskap dan Estetika
Pokok rendang, bangku, dan landskap lembut boleh menambah keselesaan dan daya tarikan laluan, terutama dalam kawasan rekreasi atau pusat bandar. Reka bentuk ini juga membantu mengurangkan kesan pulau haba bandar (urban heat island).
Undang-Undang dan Piawaian Berkaitan Laluan Pejalan Kaki
Pembinaan dan penggunaan laluan pejalan kaki di Malaysia tidak hanya bergantung kepada perancangan fizikal, malah turut tertakluk kepada perundangan dan piawaian yang telah ditetapkan oleh kerajaan.
Tujuan utama peraturan ini adalah untuk menjamin keselamatan dan keselesaan pengguna serta memastikan setiap pembinaan memenuhi standard minimum.
1. Akta Pengangkutan Jalan 1987 (Akta 333)
Akta ini merupakan undang-undang utama yang mengawal selia semua perkara berkaitan jalan raya di Malaysia, termasuk pergerakan pejalan kaki. Di bawah akta ini, pihak berkuasa tempatan dan agensi berkaitan diberikan kuasa untuk menyediakan dan menyelenggara kemudahan jalan termasuk laluan pejalan kaki.
Ia juga memperuntukkan tindakan undang-undang ke atas pengguna jalan yang menghalang atau membahayakan pejalan kaki.
Contohnya, parkir kenderaan di atas laluan pejalan kaki adalah satu kesalahan yang boleh dikenakan saman dan tindakan penguatkuasaan.
2. Kaedah-Kaedah Lalu Lintas Jalan 1959 (LN 166/59)
Peraturan ini secara khusus menyatakan bahawa jika terdapat jejantas atau lintasan disediakan dalam jarak 100 meter, pejalan kaki wajib menggunakannya.
Gagal berbuat demikian boleh dikenakan denda. Ini bertujuan untuk menggalakkan pengguna menggunakan laluan yang lebih selamat, terutama di kawasan trafik tinggi.
Walau bagaimanapun, tahap penguatkuasaan masih rendah di beberapa kawasan dan ini memberi cabaran dari segi pematuhan awam.
3. Piawaian Jabatan Kerja Raya (JKR)
JKR menyediakan panduan teknikal yang merangkumi spesifikasi reka bentuk laluan pejalan kaki. Piawaian ini merangkumi aspek seperti:
- Lebar minimum dan bahan binaan
- Kecerunan maksimum untuk cerun dan ramp
- Penandaan dan pencahayaan
- Aksesibiliti OKU
Pihak berkuasa tempatan digalakkan untuk mengikut piawaian ini bagi memastikan keseragaman dan keselamatan di semua lokasi pembangunan.
4. Penguatkuasaan oleh Pihak Berkuasa Tempatan (PBT)
PBT seperti DBKL, MBPJ, dan MBJB bertanggungjawab secara langsung dalam menyediakan serta menyelenggara laluan pejalan kaki di kawasan masing-masing.
Mereka juga bertanggungjawab terhadap aduan awam berkaitan laluan rosak, terhalang, atau tidak selamat.
Langkah seperti pemasangan kamera pengawasan, papan tanda amaran, dan operasi saman turut digunakan bagi memastikan kepatuhan pengguna dan pemilik premis kepada peraturan.
Inisiatif Kerajaan dan Contoh Projek Berjaya
Dalam usaha memperkasakan keselamatan dan keselesaan pejalan kaki, kerajaan serta pihak berkuasa tempatan di Malaysia telah melaksanakan pelbagai inisiatif pembangunan laluan pejalan kaki yang bukan sahaja praktikal, tetapi juga estetik dan berimpak tinggi.
Berikut ialah antara projek dan inisiatif terbaik yang menjadi contoh amalan terbaik (best practices) dalam negara:
1. Saloma Link – Kuala Lumpur
Saloma Link ialah jambatan pejalan kaki ikonik yang menghubungkan Kampung Baru dengan kawasan Kuala Lumpur City Centre (KLCC). Direka dengan elemen budaya tempatan iaitu sireh junjung, jambatan sepanjang 370 meter ini bukan sahaja memudahkan pergerakan antara dua kawasan sibuk, tetapi juga menjadi tarikan pelancongan.
Inisiatif ini adalah bukti bahawa infrastruktur pejalan kaki boleh menjadi mercu tanda bandar jika direka secara kreatif dan mesra pengguna.
2. Legaran Segget – Johor Bahru
Legaran Segget adalah projek transformasi bandar di pusat Johor Bahru yang mengubah Sungai Segget yang dulunya terbuka dan tercemar kepada laluan pejalan kaki yang bersih, menarik dan dilengkapi landskap hijau. Ia turut mempunyai kawasan rehat, laluan berbasikal dan elemen seni awam.
Projek ini menyumbang kepada peningkatan imej bandar dan menggalakkan aktiviti komuniti secara terbuka.
3. Projek Gajah Menyusur – Sabak Bernam, Selangor
Inisiatif ini dijalankan di Sekolah Menengah Kebangsaan Bagan Terap, di mana laluan pejalan kaki berbumbung disediakan dari pintu pagar sekolah hingga ke kawasan menunggu bas.
Ia bertujuan melindungi pelajar daripada panas dan hujan, sekaligus meningkatkan keselamatan mereka ketika ke dan dari sekolah.
Walaupun berskala kecil, inisiatif ini memberi impak besar kepada keselamatan harian pelajar dan patut dicontohi oleh sekolah lain.
4. Pelan Induk Bandaraya Mesra Pejalan Kaki
Beberapa majlis bandaraya seperti DBKL dan MBPJ telah menggubal pelan induk bandar yang mengutamakan infrastruktur pejalan kaki dalam pembangunan masa depan.
Antaranya termasuk membina laluan berbumbung, memperluas jejantas, dan menambah pencahayaan serta CCTV di lokasi strategik.
Langkah ini menunjukkan komitmen jangka panjang pihak berkuasa dalam membina bandar yang inklusif, selamat dan mesra pengguna.
Statistik & Realiti Semasa
Walaupun pelbagai inisiatif telah diperkenalkan untuk mempertingkatkan keselamatan pejalan kaki di Malaysia, statistik dan realiti di lapangan masih menunjukkan keperluan mendesak untuk penambahbaikan berterusan.
1. Statistik Kematian Pejalan Kaki di Malaysia
Menurut data dari Kementerian Pengangkutan Malaysia, purata lebih daripada 500 pejalan kaki maut setiap tahun di jalan raya negara ini.
Ini menjadikan pejalan kaki sebagai kumpulan ketiga tertinggi dalam statistik kematian jalan raya selepas penunggang motosikal dan pemandu kereta.
Antara punca utama ialah:
- Ketiadaan atau kekurangan laluan pejalan kaki
- Pengabaian penggunaan jejantas atau lintasan
- Sikap pemandu yang tidak berhenti walaupun di lintasan zebra
- Halangan fizikal seperti kenderaan parkir di atas laluan
2. Tahap Kesedaran Awam Masih Rendah
Ramai pengguna jalan, sama ada pejalan kaki mahupun pemandu, masih kurang arif tentang peraturan dan keutamaan laluan pejalan kaki. Contohnya, masih ramai pemandu yang tidak menghormati lintasan zebra walaupun ia jelas ditanda.
Sebaliknya, sebahagian pejalan kaki pula gemar melintas jalan sesuka hati, walaupun jejantas atau lintasan berisyarat disediakan dalam jarak dekat. Ini menunjukkan perlunya kempen kesedaran yang lebih berkesan di peringkat akar umbi.
3. Masalah Infrastruktur Sedia Ada
Antara isu yang sering dibangkitkan oleh pengguna ialah:
- Laluan pejalan kaki tidak rata atau rosak
- Pencahayaan yang tidak mencukupi, terutama di waktu malam
- Permukaan licin dan berair semasa hujan
- Tiada kemudahan bagi OKU seperti ramp atau jalur tactile
- Laluan dihalang oleh barangan perniagaan atau parkir motosikal
Kesemua ini bukan sahaja menyukarkan pergerakan, malah membahayakan pengguna – terutama golongan warga emas, wanita dan kanak-kanak.
4. Peranan Penguatkuasaan dan Penyelenggaraan
Realitinya, banyak laluan pejalan kaki yang dibina tidak diselenggara secara berkala. Penguatkuasaan undang-undang juga masih lemah contohnya, kenderaan yang parkir di atas laluan jarang disaman secara konsisten.
Pihak berkuasa tempatan perlu memainkan peranan lebih tegas dan bersepadu dengan polis trafik dan Jabatan Pengangkutan Jalan (JPJ) dalam memastikan laluan ini benar-benar berfungsi sebagaimana yang dimaksudkan.
Soalan Lazim
1. Apakah beza antara lintasan zebra dan lintasan berisyarat?
Lintasan zebra ialah garisan putih selari yang menunjukkan kawasan melintas untuk pejalan kaki tanpa kawalan lampu isyarat. Pemandu diwajibkan berhenti apabila pejalan kaki sedang melintas di atas lintasan ini.
Lintasan berisyarat pula dilengkapi dengan lampu isyarat yang mengawal pergerakan pejalan kaki dan kenderaan. Pejalan kaki hanya boleh melintas apabila lampu hijau pejalan kaki menyala. Ia lebih sesuai di kawasan trafik tinggi.
2. Adakah pihak berkuasa tempatan wajib menyediakan laluan pejalan kaki?
Ya. Di bawah peraturan pembangunan bandar, setiap projek perumahan, komersial atau perindustrian diwajibkan menyediakan laluan pejalan kaki, terutamanya di kawasan berpenduduk padat atau berhampiran kemudahan awam seperti sekolah, hospital dan stesen bas. Piawaian minimum ditentukan oleh PBT berdasarkan garis panduan JKR dan PLANMalaysia.
3. Kenapa jalur kuning bertakuk dipasang di laluan kaki lima?
Jalur kuning bertakuk dikenali sebagai tactile paving, bertujuan membantu golongan cacat penglihatan untuk mengesan arah atau perubahan persekitaran seperti persimpangan atau halangan. Ia dibina dengan tekstur dan warna kontras untuk memudahkan pengesanan melalui kaki atau tongkat khas.
4. Bagaimana memastikan laluan ini mesra OKU?
Laluan pejalan kaki perlu direka dengan mengambil kira prinsip reka bentuk sejagat (universal design). Antara elemen penting ialah:
- Ramp atau cerun landai untuk kerusi roda
- Jalur tactile paving
- Lebar minimum sekurang-kurangnya 1.5 meter
- Permukaan rata dan anti-gelincir
- Tiada halangan fizikal seperti tiang atau tong sampah
PBT dan pemaju hartanah wajib memastikan reka bentuk laluan memenuhi keperluan ini sebelum kelulusan diberi.
5. Apakah denda jika tidak menggunakan jejantas atau lintasan pejalan kaki?
Di bawah Kaedah-Kaedah Lalu Lintas Jalan 1959, mana-mana pejalan kaki yang tidak menggunakan jejantas atau lintasan yang disediakan dalam jarak 100 meter boleh dikenakan denda tidak melebihi RM500. Tujuan peraturan ini adalah untuk mengurangkan risiko kemalangan dan mendisiplinkan penggunaan kemudahan jalan.
Penutup
Laluan pejalan kaki bukan sekadar satu kemudahan fizikal, tetapi satu keperluan asas dalam pembangunan bandar yang selamat, inklusif dan mesra alam.
Ia memainkan peranan penting dalam mengurangkan kadar kemalangan jalan raya, menyokong mobiliti untuk semua golongan masyarakat termasuk OKU, serta mewujudkan persekitaran hidup yang lebih sihat dan lestari.
Walaupun pelbagai inisiatif telah dijalankan oleh pihak kerajaan dan PBT, cabaran seperti tahap kesedaran rendah, penguatkuasaan lemah dan masalah penyelenggaraan masih perlu ditangani dengan lebih sistematik.
Saranan kami kepada semua pihak:
- Pihak berkuasa tempatan perlu mempergiat penyediaan laluan pejalan kaki yang mengikut piawaian, diselenggara secara berkala, dan bebas daripada halangan.
- Pihak sekolah dan komuniti wajar mengadakan pendidikan keselamatan jalan raya sejak peringkat awal bagi meningkatkan kesedaran generasi muda.
- Pengguna jalan raya, termasuk pemandu dan pejalan kaki, harus saling menghormati peraturan serta menggunakan kemudahan laluan pejalan kaki dengan bertanggungjawab.
- Pemaju hartanah disaran untuk menjadikan laluan pejalan kaki sebagai elemen utama dalam reka bentuk perbandaran baharu, bukan sekadar pelengkap.
Dengan usaha kolektif dan kesedaran bersama, kita boleh membina sebuah persekitaran bandar yang benar-benar mesra pejalan kaki, selamat dan selesa untuk semua.